Ψυχοκοινωνική ανάπτυξη
Κάθε χρόνο εκατοντάδες παιδιά έχοντας ανάμεικτα συναισθήματα, ανυπομονούν να περάσουν την πόρτα του σχολείου προκειμένου να εξερευνήσουν έναν νέο για αυτό χώρο. Η ποιότητα και η ποσότητα των εμπειριών που θα αποκτήσουν, εξαρτάται άμεσα από την κοινωνική και συναισθηματική επάρκειά τους. Ένα κοινωνικά και συναισθηματικά επαρκές άτομο διαθέτει υψηλή αυτοεκτίμηση, έχει καλές διαπροσωπικές σχέσεις με τους συνομηλίκους και τους ενήλικες, παρουσιάζει καλή λεκτική ανάπτυξη και έχει επικοινωνιακές και συναισθηματικές δεξιότητες. Η ανάπτυξη των παραπάνω δεξιοτήτων είναι αποτέλεσμα αμφίδρομων συναλλαγών τόσο με το άμεσο (οικογένεια, σχολείο) όσο και με το έμμεσο περιβάλλον (ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο) του ατόμου.
Οι πολλαπλές αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ατομικών χαρακτηριστικών, των περιβαλλοντικών και των κοινωνικών παραγόντων μπορούν να ενισχύσουν ή να μειώσουν την πιθανότητα ανάπτυξης μιας διαταραχής. Η αλληλεπίδραση αυτή μπορεί να δημιουργήσει φραγμούς και εμπόδια στην ανάπτυξή του παιδιού και αποτελεί τους παράγοντες επικινδυνότητας ή παράγοντες κινδύνου. Οι παράγοντες αυτοί μπορεί να είναι ατομικοί (π.χ. δύσκολη ιδιοσυγκρασία, χαμηλό νοητικό επίπεδο) και ψυχοκοινωνικοί (φτώχεια, γονική ψυχοπαθολογία, παιδική κακοποίηση, στρεσογόνα γεγονότα ζωής).
Από την άλλη πλευρά οι προστατευτικοί παράγοντες αναφέρονται σε ορισμένα ατομικά χαρακτηριστικά όσο και χαρακτηριστικά των πλαισίων που περιβάλλουν το παιδί και μπορεί να αποτελέσουν ζώνες προστασίας, κρατώντας το μακριά από ενδεχόμενους κινδύνους, ενισχύοντας κατ’ αυτό τον τρόπο την ψυχική ανθεκτικότητά του. Η ψυχική ανθεκτικότητα αναφέρεται στην ικανότητα του ατόμου για θετική προσαρμογή και επιβίωση μετά από σημαντικές αντιξοότητες και αρνητικές εμπειρίες. Ορισμένες δεξιότητες που συντελούν στην ψυχική ανθεκτικότητα των ατόμων είναι η «εύκολη ιδιοσυγκρασία», ιδιαίτερες κλίσεις, υψηλό νοητικό δυναμικό, κοινωνική επάρκεια, αυτονομία, δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων, αισιοδοξία και πίστη σε ένα καλύτερο μέλλον.
Πέρα από το άτομο, η οικογένεια, το σχολείο και η κοινότητα χρειάζεται να διαθέτει ορισμένα χαρακτηριστικά που θα συντελούν στην ενδυνάμωση των μαθητών και στη θετική προσαρμογή τους παρά την ύπαρξη αντιξοοτήτων. Αυτά αφορούν την φροντίδα και την υποστήριξη, την ύπαρξη δηλαδή ενός σημαντικού άλλου (αγαπημένος άνδρας ή γυναίκα, γονέας, γείτονας, δάσκαλος) που θα επιδεικνύει σεβασμό και ενδιαφέρον στο παιδί που βιώνει αντίξοες συνθήκες. Η ύπαρξη, επίσης, θετικών και υψηλών προσδοκιών κυρίως από τους γονείς με την ύπαρξη σταθερών ορίων, την ενθάρρυνση για συμμετοχή σε ομαδικές δραστηριότητες και την ενίσχυση για συνεχόμενη εκπαίδευση, θα συντελέσει στην κατανόηση από πλευράς των παιδιών του τρόπου που λειτουργεί ο κόσμος, καθώς και στην επίτευξη ρεαλιστικών στόχων. Τέλος, είναι σημαντική η ενθάρρυνση της συμβολής των παιδιών στις δραστηριότητες της οικογένειας (συζητήσεις, δουλειές). Με αυτό τον τρόπο ενισχύεται η αυτονομία και η ανεξαρτησία του παιδιού. Το σχολείο από την πλευρά του μπορεί να συμβάλλει στην ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας των παιδιών με την παροχή ευκαιριών για ουσιαστική συμμετοχή και ανάληψη ευθυνών στο χώρο του σχολείου.
Βιβλιογραφία
Bronfenbrenner, U. (1994). Ecological models of human development. In international Encyclopedia of Education, Vol. 3, 2nd. Ed. Oxford: Elsevier. Reprinted in: Gauvain, M & Cole, M (Eds.) (1993). Readings on the development of children, (2nd Ed), (pp. 37-43). NY: Freeman.
Esquivel, G. B., Doll, B., & Oades‐Sese, G. V. (2011). Introduction to the special issue: Resilience in schools. Psychology in the Schools, 48(7), 649-651.
Henderson, N., & Milstein, M. M. (2008). Σχολεία που προάγουν την ψυχική ανθεκτικότητα – Πώς μπορεί να γίνει πραγματικότητα για τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς (επιστ. επιμ. X. Χατζηχρήστου). Αθήνα: Τυπωθήτω.
Masten, A. S., & Obradović, J. (2006). Competence and resilience in development. Annals of the New York Academy of Sciences, 1094(1), 13-27.
Τάνταρος, Σ. (2011). Ανθρώπινη Ανάπτυξη & Οικογένεια. Αθήνα: Εκδόσεις Πεδίο.
Ψυχολόγος
Νικόλαρου Χριστίνα Γεωργία,
Ψυχολόγος.