Ανακαλύπτοντας την Φωνολογική Ενημερότητα!
«Βασικό στοιχείο της φωνολογικής ενημερότητας, είναι η κατάτμηση του προφορικού λόγου σε μη σημαντικές μονάδες. Σύμφωνα με την Sprenger- Charolles (1991), ο όρος φωνολογική ενημερότητα υποδηλώνει το σύνολο των γλωσσικών/ εκφραστικών εκδηλώσεων του υποκειμένου που δείχνουν ότι έχει την ικανότητα να κατατέμνει συνειδητά τον προφορικό λόγο σε μονάδες που δεν είναι φορείς σημασίας (συλλαβές, φωνήματα, ομοιοκαταληξίες).»
Ακόμη, η φωνολογική ενημερότητα ορίζεται:
- ως η ικανότητα να χειρίζεται καθένας τις φωνημικές μονάδες του λόγου και να στοχάζεται πάνω σε αυτές .
- ως μια από τις μεταγλωσσικές ικανότητες οι οποίες φανερώνουν μια στοχαστική σκέψη και έναν συνειδητό, σκόπιμο έλεγχο του υποκειμένου πάνω στη δομή και τις λειτουργίες της γλωσσικής διαδικασίας (Tunmer, 1988).
Στον ελληνικό χώρο, ο Πόρποδας (1989, 2002) ορίζει ως γλωσσική ενημερότητα την ικανότητα του μαθητή να αναλύει τις προφορικές λέξεις στα φωνημικά δομικά τους στοιχεία και να μπορεί να τα αναλύει και να τα συνθέτει, ενώ οι Μουζάκη, Πρωτόπαπας & Τσαντούλα (2008), αναφέρονται στη συνειδητοποίηση των φωνολογικών μερών του λόγου σε επίπεδο συλλαβής και φωνήματος, πέρα από το νόημα και την επικοινωνιακή τους φύση.
Στάδια Ανάπτυξης της Φωνολογικής Ενημερότητας
Σύμφωνα με τη Hempenstall (2002) τα στάδια ανάπτυξης της φωνολογικής
ενημερότητας είναι τα ακόλουθα:
- Αναγνώριση ότι οι προτάσεις αποτελούνται από λέξεις, πχ. / Εδώ /είναι / η /
- τάξη / μου /
- Αναγνώριση ότι οι λέξεις μπορούν να ομοιοκαταληκτούν, πχ. βουνό-στενό.
- Αναγνώριση ότι οι λέξεις μπορούν να ξεκινούν με τον ίδιο ήχο, πχ. άγγελος-
- αγάπη
- Αναγνώριση ότι οι λέξεις μπορούν να τελειώνουν με τον ίδιο ήχο, πχ. ναύτης-
- πέτρες
- Αναγνώριση ότι οι λέξεις μπορούν να έχουν τον ίδιο μεσαίο ήχο, πχ. πέρασμα-
- γέρασε.
- Αναγνώριση ότι οι λέξεις μπορούν να χωριστούν σε συλλαβές, πχ. πε-ρι-μέ-νω.
- Αναγνώριση ότι οι λέξεις μπορούν να χωριστούν σε αρκτικά φωνήματα και ρίμες, πχ. μαθητ-ής.
- Αναγνώριση ότι οι λέξεις μπορούν να χωριστούν σε μεμονωμένα φωνήματα, πχ.
- έ-μ-ει-ν-α.
- Αναγνώριση ότι κάποιοι ήχοι μπορούν να διαγραφούν από λέξεις και να
δημιουργηθούν νέες λέξεις, πχ. τώρα-ώρα.
- Ικανότητα σύνθεσης ήχων για δημιουργία νέων λέξεων, πχ. ν-ε-ρ-ό νερό
- Ικανότητα κατάτμησης λέξεων σε συστατικούς ήχους, πχ. νερό ν-ε-ρ-ό
(Κουμπιάς, 2004, σελ. 46).
Τα παιδιά που ξεκινούν την εκμάθηση ανάγνωσης, κατανοώντας ότι οι προτάσεις του
προφορικού λόγου αποτελούνται από λέξεις, οδηγούνται και στην αναγνώριση ότι οι
λέξεις μπορούν να διαιρεθούν σε τμήματα. Έτσι φτάνουν στην επόμενη λογική μονάδα
ανάλυσης που είναι το συλλαβικό επίπεδο. Ακολουθεί η συνειδητοποίηση της
ομοιοκαταληξίας που εισάγει τη φωνολογική ενημερότητα. Όταν αποκτηθεί η
ικανότητα διάκρισης τελικών φωνημάτων σε δύο λέξεις τότε έχει πραγματωθεί ένα
μεγάλο βήμα στη μεταγλωσσική κατανόηση. Μέσω αυτής της διάκρισης μπορεί να
αντιληφθεί την εσωτερική δομή λέξεων αψηφώντας τη σημασία τους. Παιδιά ηλικίας 3-
4 ετών είναι ικανά να διακρίνουν λέξεις που ομοιοκαταληκτούν αλλά και λέξεις που
αρχίζουν από το ίδιο φώνημα. Η ομοιοκαταληξία, επίσης, βοηθά τα παιδιά να
κατανοήσουν πως οι λέξεις που αποτελούνται από κοινούς ήχους, συνήθως και η
διαδοχή των γραμμάτων τους είναι ίδια. Επίσης η αναγνώριση ομοιοκαταληξίας
βοηθάει τη λεκτική ανάλυση από ενδολεκτικά τμήματα σε ανάλυση φωνημικού
επιπέδου. Στην πλειοψηφία των παιδιών η ικανότητα λεπτής διάκρισης φωνημάτων
ξεκινά στο πρώτο σχολικό έτος. Η σύνθεση ήχων προηγείται της ικανότητας ανάλυσης.
Γίνεται κατανοητό , λοιπόν, πόσο συνδέεται η ανάπτυξη της φωνολογικής επίγνωσης με την κατάκτηση της αναγνωστικής ικανότητας. Γι’ αυτόν τον λόγο, είναι απαραίτητη η καλλιέργεια της φωνολογικής ενημερότητας για τη διδασκαλία της ανάγνωσης και της γραφής.
Μάρθα Ι.Ηλιοπούλου
Ειδική Παιδαγωγός/Φιλόλογος
MA Special Education/B.T.E.C Edexcel
Μέλος Πανελλήνιας Ένωσης Ειδικών Παιδαγωγών