Αυτισμός: Μύθοι και Αλήθειες
Αυτισμός: Μύθοι και Αλήθειες
Τι εννοείται με τον όρο αυτισμός;
Ο αυτισμός είναι μια ισόβια αναπτυξιακή διαταραχή, που εμποδίζει τα άτομα να κατανοούν σωστά όσα βλέπουν, ακούν και γενικά αισθάνονται και αποτελεί τη βαρύτερη ψυχική διαταραχή της παιδικής ηλικίας. Πρόκειται, δηλαδή, για μια διάχυτη διαταραχή της ψυχολογικής ανάπτυξης του ατόμου και περιλαμβάνει ποιοτικές δυσκολίες στην κοινωνική κατανόηση, συναλλαγή και συναισθηματική επαφή, δυσκολίες στον τρόπο επικοινωνίας και στη γλώσσα, καθώς και ένα επαναλαμβανόμενο ρεπερτόριο δραστηριοτήτων και ενδιαφερόντων.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του αυτισμού;
Στην αρχική του μελέτη ο Κanner παρουσίασε περιπτώσεις 11 παιδιών, τα οποία θεώρησε ότι έχουν «υπερβολική αυτιστική μοναχικότητα», εννοώντας την ανικανότητά τους να προσαρμοστούν στις κοινωνικές καταστάσεις, από τη γέννησή τους. Στη μελέτη αυτή υπογραμμίζει μια σειρά γνωρισμάτων τα οποία ο ίδιος εξέλαβε ότι είναι χαρακτηριστικά όλων των παιδιών που είδε. Τα γνωρίσματα αυτά είναι τα ακόλουθα:
- Υπερβολική αυτιστική μοναχικότητα: Τα παιδιά αποτύγχαναν να συναλλάσσονται ομαλά με ανθρώπους, και φάνηκαν να είναι πάρα πολύ ευτυχισμένα όταν αφήνονταν μόνα τους. Αυτό το έλλειμμα κοινωνικής ανταπόκρισης εμφανίστηκε, κατά τον Kanner, πολύ νωρίς στη ζωή, όπως έδειξε η αποτυχία του αυτιστικού νηπίου να απλώσει τα χέρια του στον γονιό που προσπαθούσε να το πάρει ή να το αγκαλιάσει.
- Αγχωτική καταθλιπτική επιθυμία για τη διατήρηση ομοιότητας: Τα παιδιά ήταν υπερβολικά εκνευρισμένα σε αλλαγές ρουτίνας ή του περιβάλλοντός τους. Μια διαφορετική ρουτίνα του σχολείου, μια αναδιάταξη των επίπλων, θα μπορούσε να είναι η αιτία μιας έκρηξης και το παιδί να μην μπορεί να ηρεμήσει μέχρις ότου η γνώριμη τάξη στον οικείο χώρο αποκατασταθεί.
- Εξέχουσα μνήμη: Τα παιδιά που ο Kanner είδε, έδειχναν μια ικανότητα να ενθυμούνται μεγάλες και χωρίς σημασία ποσότητες γνωσιακής ύλης (π.χ. μια σελίδα περιεχομένων εγκυκλοπαίδειας), που δε συμβάδιζε με τις σαφείς μαθησιακές τους δυσκολίες ή τη νοητική τους υστέρηση σε άλλες περιπτώσεις.
- Καθυστερημένη ηχολαλία: Τα παιδιά επαναλάμβαναν τη γλώσσα που άκουγαν, αλλά αποτύγχαναν να χρησιμοποιούν λέξεις για να επικοινωνούν σε θέματα πέρα από τις άμεσες ανάγκες τους. Η ηχολαλία πιθανόν να εξηγεί την αντιστροφή αντωνυμιών που κατέγραψε ο Kanner -ότι δηλαδή τα παιδιά μπορεί να χρησιμοποιούν το «εσύ» όταν αναφέρονται στον εαυτό τους και το «εγώ» αναφερόμενα σε άλλο άτομο.
- Υπερευαισθησία σε ερεθίσματα: Ο Kanner σημείωσε ότι πολλά παιδιά που ο ίδιος είδε, αντιδρούσαν έντονα σε ορισμένους θορύβους και σε αντικείμενα, όπως ηλεκτρικές σκούπες, ασανσέρ, ακόμα και στο φύσημα του αέρα. Μερικά ακόμα έδειξαν ότι έχουν προβλήματα ή φαντασιώσεις με το φαγητό.
- Περιορισμός στη διαφορετικότητα αυθόρμητης δραστηριότητας: Τούτο είναι φανερό στις επαναλαμβανόμενες κινήσεις των παιδιών, στις λεκτικές τους εκφράσεις και στα ενδιαφέροντα τους. Ο Kanner, όμως, αντιλήφθηκε ότι τα παιδιά έδειχναν να έχουν μια καλή σχέση με τα αντικείμενα, συχνά αποκαλύπτοντας μια καταπληκτική δεξιότητά τους στην περιστροφή πραγμάτων ή στη συμπλήρωση puzzle.
- Καλές γνωστικές δυνατότητες: Ο Kanner πίστευε ότι η εξέχουσα μνήμη και δεξιότητα που έδειχναν ορισμένες από τις περιπτώσεις του αντικατόπτριζαν μια ανώτερη νοημοσύνη, πέρα από το γεγονός ότι πολλά παιδιά θεωρήθηκαν ότι έχουν σοβαρές μαθησιακές δυσκολίες. Αυτή η ισχυρή εντύπωση για τη νοημοσύνη -ότι ένα παιδί με αυτισμό θα μπορούσε μόνο αν αυτοί θα το ήθελαν- παρατηρείται συχνά σε γονείς και δασκάλους. Μια εντύπωση για τη νοημοσύνη δίδεται ακόμη από την παντελή έλλειψη εμφανών χαρακτηριστικών στις περισσότερες περιπτώσεις αυτισμού. Σε αντίθεση με παιδιά που παρουσιάζουν πολλούς τύπους σοβαρών μαθησιακών δυσκολιών (π.χ. το σύνδρομο Down), τα παιδιά με αυτισμό συνήθως έχουν εμφάνιση «φυσιολογική». Ο Kanner επισήμανε τις «νοήμονες φυσιογνωμίες» των περιπτώσεων του και άλλοι συγγραφείς έχουν περιγράψει παιδιά με αυτισμό ως ασυνήθιστα πολύ όμορφα.
- Υψηλά νοήμονες οικογένειες: Ο Kanner επισήμανε ότι όλες οι συναφείς περιπτώσεις του είχαν νοήμονες γονείς, πράγμα που ίσως να διευκόλυνε την παραπομπή των παιδιών τους σε ειδικό (άρα το δείγμα του Kanner είναι απίθανο να έχει αντιπροσωπευτικότητα). Ο Kanner περιέγραψε επίσης τους γονείς ψυχρούς, παρόλο που στο πρώτο του άρθρο η θέση του ήταν πολύ μακριά από μια ψυχογενή θεωρία.
Ποιοι μύθοι και αλήθειες σχετίζονται με τον αυτισμό;
Πέρα από τις επιστημονικές παρανοήσεις που σχετίστηκαν όλα τα προηγούμενα χρόνια με το αυτιστικό σύνδρομο, ακόμα και σήμερα διατηρούνται ορισμένοι μύθοι, οι οποίοι απέχουν από την πραγματική εικόνα της διαταραχής. Είναι ίσως ωφέλιμο σ’ αυτό το πρώιμο στάδιο να αποσαφηνίσουμε πλήρως ορισμένους μύθους και παρανοήσεις που αφορούν τον αυτισμό.
- Μύθος: Ο αυτισμός είναι μια σπάνια διαταραχή
Παλαιότερες επιδημιολογικές έρευνες έδειχναν ότι στον γενικό πληθυσμό 6 στα 10.000 άτομα ήταν αυτιστικά. Τότε γινόταν καταγραφή των ατόμων με τυπική εικόνα του συνδρόμου Kanner και σοβαρές διαταραχές. Σήμερα που καταγράφονται όλες οι περιπτώσεις των ατόμων που ανήκουν στο Φάσμα το Αυτισμού και γενικότερα των Διάχυτων Αναπτυξιακών Διαταραχών 1 στα 150 παιδιά στις Ηνωμένες πολιτείες και περίπου 1 στα 100 στη Μ. Βρετανία διαγιγνώσκονται με αυτισμό.
- Μύθος: Ο αυτισμός αυξάνεται με ρυθμούς επιδημίας
Η συχνότητα διάγνωσης και εντοπισμού των διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών (Δ.Α.Δ.) έχει αυξηθεί. Βέβαια, η αύξηση οφείλεται σε σημαντικό βαθμό στις εξελιγμένες μεθόδους διάγνωσης που εφαρμόζονται νωρίτερα και στο γεγονός ότι στις Δ.Α.Δ. περιλαμβάνονται και σύνδρομα μη άλλως προσδιοριζόμενα. Οι μελέτες ίσως δείξουν πως υπάρχουν και άλλα αίτια αυτής της αύξησης. Είναι υπερβολικό φυσικά να μιλάμε για επιδημία ή πανδημία αυτή τη στιγμή.
- Μύθος: Οι διαταραχές του αυτιστικού φάσματος προκαλούνται εξαιτίας της κακής ή λανθασμένης γονικής συμπεριφοράς
Ο αυτισμός δεν προκαλείται από το αποκαλούμενο «ψυχρό γονεϊκό περιβάλλον». Αν και οι αιτίες που προκαλούν αυτισμό δεν είναι γνωστές, το σίγουρο είναι ότι η γονική συμπεριφορά πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την εγκυμοσύνη δεν είναι αιτία εμφάνισης τέτοιων αναπτυξιακών διαταραχών
- Μύθος: Ο αυτισμός χαρακτηρίζεται από ειδικές ή «έλλογες» δεξιότητες
Μετά την ταινία “Rainman” («Ο άνθρωπος της βροχής») και την προβολή του ήρωα (υπαρκτό πρόσωπο) που υποδύθηκε ο Dustin Hoffman στην ταινία, δημιουργήθηκε ένας από τους πιο συχνούς μύθους σχετικά με τον αυτισμό, ότι δηλαδή οι άνθρωποι με αυτισμό είναι προικισμένοι με ειδικές δεξιότητες, όπως ιδιαίτερη ικανότητα μνήμης και επεξεργασίας των πληροφοριών. Η αλήθεια είναι ότι τέτοιες περιπτώσεις ατόμων είναι σπάνιες. Σύγχρονες μελέτες υποδεικνύουν ότι το πολύ 1 στους 200 αυτιστικούς ανθρώπους μπορεί να διαθέτει κάποια τέτοια ικανότητα. Οι περισσότεροι αυτιστικοί άνθρωποι εμφανίζουν μια μεγάλη ποικιλία διαφορετικών ικανοτήτων. Αρκετοί μάλιστα εμφανίζουν «νησίδες» ικανοτήτων, δηλαδή τομείς όπου εμφανίζουν πολύ υψηλές επιδόσεις, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι είναι δεδομένο ότι ο αυτισμός συνδέεται πάντα με κάτι τέτοιο.
- Μύθος: Ο αυτισμός περιορίζεται στην παιδική ηλικία
Ο αυτισμός είναι μια αναπτυξιακή διαταραχή που διαρκεί σ’ όλη τη ζωή. Τα παιδιά με αυτισμό γίνονται ενήλικες με αυτισμό.
- Μύθος: Ο αυτισμός είναι απλά ένα «κέλυφος» από το εσωτερικό του οποίου ένα «φυσιολογικό» παιδί αναμένεται να εξέλθει
Ένας από τους μύθους που όλοι θα θέλαμε να είναι αλήθεια είναι ότι η πρόοδος που σημειώνει ένα αυτιστικό άτομο σημαίνει ότι τελικά θα βρεθεί εκτός φάσματος. Η αλήθεια είναι ότι η πρόοδος που σημειώνει ένα αυτιστικό άτομο απλά σημαίνει ότι η εκπαιδευτική προσπάθεια και η υποστήριξη που παίρνει, σε συνάρτηση με άλλους παράγοντες, αποδίδουν σημαντικά. Δε θα βρεθεί εκτός φάσματος, αλλά έχει αναπτύξει πολλές επιμέρους δεξιότητες, κατά κύριο λόγο στη σφαίρα της κοινωνικής επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης και τη δυνατότητα να αντιμετωπίζει μόνο του τις δυσκολίες με επιτυχία.
- Μύθος: Τα άτομα με αυτισμό δεν μπορούν να μορφωθούν
Ο αυτισμός απαντάται σε όλα τα επίπεδα δείκτη νοημοσύνης, αλλά συνοδεύεται συνήθως από γενικευμένες μαθησιακές δυσκολίες (νοητική υστέρηση). Ωστόσο, με ειδική, εξατομικευμένη στον σχεδιασμό της εκπαίδευση και υποστήριξη, εντός και εκτός των σχολικών δομών, όλα τα άτομα με αυτισμό μπορούν να βοηθηθούν ούτως ώστε να εκμεταλλευτούν πλήρως το δυναμικό τους (Αντωνίου 2016· Χατζηπανταζής, 2014).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Χατζηπανταζής, Β. (2014). Αυτισμός. Άρτα: ΤΕΙ Ηπείρου.
Αντωνίου, Α. Σ. & Δαλιάνα, (2016). Αιτιολογικοί παράγοντες των διαταραχών αυτιστικού φάσματος (ΔΑΦ). Πανελλήνιο συνέδριο επιστημών εκπαίδευσης.