ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ
Όλο και πιο συχνά, ακούμε να συμβαίνουν στα σχολεία της χώρας μας αλλά και ολόκληρου του κόσμου, σοβαρά περιστατικά σχολικού εκφοβισμού. Τι είναι όμως αυτό το νέο φαινόμενο που στις μέρες μας έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις και που μαστίζει τις σχολικές κοινότητες σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης; Πού οφείλεται η έξαρση του φαινομένου; Πώς μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε; Οι απαντήσεις σε όλα αυτά τα ερωτήματα θα επιχειρηθεί να δοθούν στο άρθρο αυτό.
Τι είναι το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού;
Αν θέλαμε να δώσουμε έναν ορισμό της έννοιας Σχολικός εκφοβισμός, αυτός θα ήταν: «είναι ένα φαινόμενο νεανικής παραβατικότητας, ένα είδος bullying, που εμφανίζεται σε πολλές χώρες του κόσμου. Ο σχολικός εκφοβισμός αναφέρεται στη χρήση βίας μεταξύ μαθητών ή συνομηλίκων παιδιών με στόχο να προκληθεί πόνος ή αναστάτωση. Εμφανίζεται με τη μορφή του λεκτικού εκφοβισμού (κοροϊδία, διακρίσεις, ντροπιαστικά σχόλια), του κοινωνικού εκφοβισμού (διάδοση φημών, καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, απομόνωση από την ομάδα), του σωματικού εκφοβισμού (χτυπήματα, σπρωξίματα, κλωτσιές), του ηλεκτρονικού εκφοβισμού (εκβιασμός μέσω Διαδικτύου και ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μέσω μηνυμάτων στο κινητό τηλέφωνο)» (Βικιπαίδεια: Σχολικός εκφοβισμός). Καθίσταται, λοιπόν, σαφές ότι ο Σχολικός εκφοβισμός αποτελεί την σχολική έκφανση της γενικότερης έννοιας, που ακούει στο όνομα bullying και η οποία αναφέρεται στον εκφοβισμό των ασθενέστερων ομάδων ή ατόμων γενικότερα.
Αίτια του φαινομένου
Τα βαθύτερα αίτια του σχολικού εκφοβισμού, πηγάζουν από την συστολή, την καχυποψία και τον φόβο απέναντι στο διαφορετικό. Η διαφορετικότητα, οτιδήποτε δηλαδή ξεφεύγει από το μέσο φυσιολογικό μπορεί να μην είναι εύκολα αποδεκτή. Διαφορές στο χρώμα, την εθνικότητα, τα ευρέως διαδεδομένα πρότυπα ομορφιάς, το νοητικό και συναισθηματικό επίπεδο ενός ατόμου αποτελούν αντικείμενο χλευασμού όταν δεν υπάρχει παιδεία, καλλιέργεια σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο. Επιπρόσθετα, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ενδεικτικά και κάποιες άλλες αιτίες που οδηγούν στην ανάπτυξη του φαινομένου, όπως την υπέρμετρη προβολή της βίας, την γενικότερη κοινωνική κατάσταση (ειδικότερα εν μέσω της οικονομικής κρίσης) και το παραμελημένο σχολικό σύστημα, που συχνά εκκολάπτει τέτοιου είδους συμπεριφορές.
Επιπτώσεις
Οι επιπτώσεις του σχολικού εκφοβισμού είναι ποικίλες, σοβαρές και μακροχρόνιες και αφορούν στα παιδιά που θυματοποιούνται, αλλά και τα παιδιά θύτες καθώς επίσης και τα παιδιά παρατηρητές. Η τελευταία κατηγορία αναφέρεται στους μαθητές οι οποίοι παραμένουν αμέτοχοι χωρίς να υποστηρίζουν ή να προστατεύουν μία από τις δύο πλευρές. Συνήθως αισθάνονται άβολα και αναποφάσιστοι σχετικά με το ποιος είναι ο υπεύθυνος ή αν το θύμα άξιζε της συγκεκριμένης αντιμετώπισης ή όχι.
Ενδεικτικά, μπορούμε να αναφέρουμε τις παρακάτω επιπτώσεις:
Τα παιδία που εκφοβίζονται
- Έχουν περισσότερες πιθανότητες να υποφέρουν από κατάθλιψη και άγχος και μερικά από τα συμπτώματα που αναγράφονται παρακάτω, μπορεί να εξακολουθήσουν να υπάρχουν μέχρι την ενηλικίωση:
- Έχουν συχνά τάσης αυτοκτονίας που μπορεί να συνεχίσουν και μέχρι την ενηλικίωση. Σε μία μελέτη, οι ενήλικες που υπήρξαν θύματα σχολικού εκφοβισμού ήταν 3 φορές πιο πιθανόν να κάνουν σκέψεις για αυτοκτονία.
- Είναι πιο πιθανόν να παρουσιάσουν σωματικά συμπτώματα που περιλαμβάνουν, πονοκέφαλους ημικρανίες, δερματικά προβλήματα ( π,χ., έκζεμα, ή ψωρίαση) έλκος, τρέμουλο, αυξημένους παλμούς κρίσεις πανικού κ.α.
- Σχετική έρευνα έδειξε ότι τα θύματα σχολικού εκφοβισμού – δημοτικής ηλικίας– είχαν τις διπλάσιες πιθανότητες να εμφανίσουν ψυχωτικά συμπτώματα στην εφηβεία
- Είναι πιο πιθανό να παραπονιούνται για την υγεία τους. Σε μία μελέτη, η θυματοποίηση σχετίστηκε με την κατάσταση υγείας χρόνια αργότερα.
- Μείωση της σχολικής απόδοσης και παρουσίας στο σχολείο, όπως και αυξημένες πιθανότητες να παρατήσουν εντελώς το σχολείο.
- Έχουν περισσότερες πιθανότητες να αντιδράσουν με εξαιρετικά βίαιο τρόπο. Σε 12 από τα 15 περιστατικά στη δεκαετία του 1990, όπου μαθητές έριξαν πύρα στο σχολείο τους, οι σκοπευτές ήταν θύματα σχολικού εκφοβισμού.
-
-
- αυξημένο αίσθημα θλίψης και μοναξιάς
- αλλαγές στον ύπνο και στις διατροφικές συνήθειες
- απώλειας ενδιαφέροντος για δραστηριότητες
-
Τα παιδία που εκφοβίζουν
- ‘Έχουν αυξημένες πιθανότητες κατάχρησης αλκοόλ και άλλων ναρκωτικών κατά την περίοδο της εφηβείας καθώς και ως ενήλικες.
- Είναι πιο πιθανό να εμπλακούν σε καυγάδες, σε βανδαλισμούς και να παρατήσουν το σχολείο.
- Είναι πιο πιθανό να ασκήσουν πρόωρη σεξουαλική δραστηριότητα.
- Είναι πιο πιθανό να έχουν προβλήματα με τον νόμο όταν ενηλικιωθούν. Σε μία μελέτη, 60% των αγοριών που εκφόβιζαν στο Γυμνάσιο είχαν είδη προβλήματα με τον νόμο πριν συμπληρώσουν τα 24 έτη. Επίσης αυτά τα άτομα όταν ενηλικιωθούν είναι πιο πιθανόν να ασκούν βία στους συντρόφους τους και στα παιδία τους και αδυνατούν να κρατήσουν τις φιλικές τους σχέσεις.
Τα παιδία παρατηρητές
- Έχουν αυξημένες πιθανότητες να καπνίζουν και να κάνουν κατάχρηση αλκοόλης ή άλλων ναρκωτικών.
- ‘Έχουν αυξημένα προβλήματα ψυχικής υγείας, συμπεριλαμβανομένων της κατάθλιψη και το άγχος.
- Είναι πιο πιθανόν να απουσιάζουν συχνά από το σχολείο.
Τρόποι αντιμετώπισης
Είδαμε παραπάνω, ότι το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού, οφείλεται κατά κύριο λόγο σε κοινωνικού τύπου αίτια. Τι μπορούμε όμως να κάνουμε για να τον αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά;
Οι εκπαιδευτικοί
- Συνεχής κατάρτιση κι ενημέρωση
- Επικοινωνία με μαθητές και γονείς
- Συμβουλές από ψυχολόγους
- Καλλιέργεια ομαδικότητας και συνεργασίας μεταξύ των μαθητών, είτε μέσα από στοχευμένες δραστηριότητες, είτε μέσα από εργασίες κοινού ερευνητικού ενδιαφέροντος (project)
- Γενικότερα ανάπτυξη απαραίτητων κοινωνικών δεξιοτήτων στους μαθητές όπως ο ανθρωπισμός και ο σεβασμός στο διαφορετικό, στόχοι ύψιστης σημασίας στην Παιδαγωγική.
Οι γονείς
- Να λειτουργούν ως υγιή πρότυπα συμπεριφοράς για το παιδί.
- Να εντάξουν πιο ενεργά τον διάλογο και την επικοινωνία στην οικογένεια.
- Να επικοινωνούν εποικοδομητικά με τους εκπαιδευτικούς.
- Να παρατηρούν την συμπεριφορά των παιδιών.
- Να επιβραβεύουν το παιδί όταν επιδεικνύει υποδειγματική συμπεριφορά ή να το νουθετούν και να το συμβουλεύουν όταν παρεκκλίνει από τα όρια.
- Να δώσουν στο παιδί να καταλάβει ότι η ομαλή ανθρώπινη συμπεριφορά εξασφαλίζεται όταν μάθει να λειτουργεί με κανόνες.
Βλέπουμε λοιπόν ότι ο Σχολικός Εκφοβισμός είναι ένα σύνθετο και πολυπαραγοντικό φαινόμενο που στις μέρες μας έχει λάβει τεράστιες διαστάσεις. Ωστόσο, δεν είμαστε απροστάτευτοι μπροστά σε αυτό, αλλά μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά, μέσα από την πληροφόρηση, την εξειδικευμένη παρέμβαση αλλά και μέσα από την πιο ανθρώπινη λειτουργία τόσο της κοινωνίας γενικότερα, όσο και της οικογένειας ειδικότερα η οποία αποτελεί τον θεμέλιο λίθο του κοινωνικού συνόλου και καθοριστικό παράγοντα της εύρυθμης λειτουργίας του.
Πηγές-βιβλιογραφία
- Βικιπαίδεια ( Σχολικός εκφοβισμός)
- Iatronet.gr (Σχολικός εκφοβισμός, αίτια κι επιπτώσεις)
- Hope for Children UNCRC Policy Center- beat bullying
Δημάκος Γιώργος
Παιδαγωγός Διαφοροποιημένης Μάθηση