Η Μνήμη και οι μηχανισμοί της
Αν κάποιος σας ρωτούσε πώς δημιουργούνται οι αναμνήσεις, τι θα απαντούσατε;
Οι περισσότεροι από εμάς θα έλεγαν ότι, κατά τη διάρκεια της ημέρας, τα ερεθίσματα, που λαμβάνουμε, αποθηκεύονται σε κάποιο τμήμα του εγκεφάλου και, αργότερα, όταν χρειαστεί να τα ανακαλέσουμε, κάποιο άλλο τμήμα του εγκεφάλου μάς τα υπενθυμίζει. Δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα.
Σύμφωνα με τους ερευνητές-επιστήμονες, υπάρχουν δύο είδη μνήμης, που αποθηκεύονται σε διαφορετικό σημείο του εγκεφάλου. Η πρώτη είναι η βραχυπρόθεσμη μνήμη, που όπως μαρτυρά και το όνομά της, αποθηκεύει λίγες πληροφορίες για μικρό χρονικό διάστημα. Το μέρος του εγκεφάλου που σχετίζεται με αυτό το είδος της μνήμης είναι ο ιππόκαμπος. Σε ασθενείς που ο ιππόκαμπός τους έχει υποστεί βλάβη, έχει παρατηρηθεί ότι δεν μπορούν να συγκρατήσουν νέες πληροφορίες. Αλλά, έχουν άριστη μνήμη γεγονότων που συνέβησαν μέχρι το ατύχημα, που έβλαψε τον ιππόκαμπό τους.
Οπότε, υπάρχει και ένα άλλο είδος μνήμης που αφορά περισσότερες πληροφορίες και για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Αυτή η μνήμη ονομάζεται μακροπρόθεσμη μνήμη και το μέρος του εγκεφάλου που σχετίζεται με τις αποθηκεύσεις της είναι ο φλοιός.
Για να εδραιωθούν οι αναμνήσεις, περνούν αρχικά από τον ιππόκαμπο στον οποίο παραμένουν για λίγο χρονικό διάστημα και, στη συνέχεια, πηγαίνουν στον φλοιό. Ο ιππόκαμπος είναι αυτός που στέλνει σήματα στον φλοιό για την αποθήκευση και είναι εκείνος που τον εκπαιδεύει να τα λαμβάνει.
Η ερώτηση που ακολουθεί, μετά από αυτές τις πληροφορίες, είναι: «Γιατί δεν αποθηκεύονται όλες οι πληροφορίες από τον ιππόκαμπο, αφού αυτός στέλνει σήματα στον φλοιό;».
Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα θα φανεί παράξενη. Ο φλοιός είναι πιο αργός από τον ιππόκαμπο και χρειάζεται επαναλήψεις για να συγκρατήσει τις πληροφορίες που λαμβάνει. Οπότε, αν ο ιππόκαμπος δεν επαναλαμβάνει τα σήματα, τότε η πληροφορία χάνεται. Αυτό, όσο εξωφρενικό κι αν ακούγεται, είναι πολύ σωτήριο για τη μακροπρόθεσμη μνήμη μας. Διαφορετικά, οι πληροφορίες που θα αποθηκεύονταν θα ήταν πολλές και άχρηστες. Μόνο αυτές που επαναλαμβάνονται, καταγράφονται από τον φλοιό και μπορούμε να τις ανακαλέσουμε δεκαετίες αργότερα.
Η επόμενη ερώτηση είναι: «Πώς όμως γίνεται αυτή η επικοινωνία ανάμεσα στον ιππόκαμπο και τον φλοιό;». Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι μέσω του ύπνου. Πιο συγκεκριμένα, μετά από την πρώτη αποθήκευση μίας πληροφορίας και την πρώτη φορά που θα κοιμηθούμε, ο ιππόκαμπος θα αναπαράγει αυτή την πληροφορία και θα συνάψει διάφορες συνδέσεις με τον φλοιό. Κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί με επιτυχία αν τα μέρη του εγκεφάλου που σχετίζονται με αισθήσεις ήταν πλήρως ενεργά και έστελναν κι αυτά με τη σειρά τους διάφορα σήματα. Ουσιαστικά, η επικοινωνία ανάμεσα σε ιππόκαμπο και φλοιό γίνεται όταν οι αισθήσεις και η μνήμη είναι ανενεργές.
Οι μελέτες πάνω στην επικοινωνία του ιππόκαμπου και του φλοιού έχουν αποδείξει ότι δεν θα μπορούσε να υπάρξει μακροπρόθεσμη μνήμη χωρίς τη βραχυπρόθεσμη μνήμη. Οι έρευνες αυτής της επικοινωνίας είναι πολλά υποσχόμενες, καθώς θεωρείται ότι θα διευκολύνουν την κατανόηση και τη θεραπεία πολλών ασθενειών, όπως του Αλτσχάιμερ.
Επίσης, οι έρευνες αυτές θα βοηθήσουν να κατανοήσουμε για ποιο λόγο παιδιά, νέοι και μεγάλοι αντιμετωπίζουν προβλήματα αποθήκευσης πληροφοριών, με αποτέλεσμα αυτό να προκαλεί δυσκολίες μάθησης, που με τη σειρά τους προκαλούν αποτυχία στις σχολικές, και αργότερα στις επαγγελματικές, επιδόσεις και συμβάλλουν στη δημιουργία της εικόνας ενός αποτυχημένου ανθρώπου.
Βιβλιογραφία
Sederberg, P. B., Schulze-Bonhage, A., Madsen, J. R., Bromfield, E. B., McCarthy, D. C., Brandt, A., … & Kahana, M. J. (2006). Hippocampal and neocortical gamma oscillations predict memory formation in humans. Cerebral Cortex, 17(5), 1190-1196.
Wagner, U., Gais, S., & Born, J. (2001). Emotional memory formation is enhanced across sleep intervals with high amounts of rapid eye movement sleep. Learning & memory, 8(2), 112-119.
Mayford, M., Bach, M. E., Huang, Y. Y., Wang, L., Hawkins, R. D., & Kandel, E. R. (1996). Control of memory formation through regulated expression of a CaMKII transgene. Science, 274(5293), 1678-1683.
Gibbs, M. E., & Ng, K. T. (1977). Psychobiology of memory: towards a model of memory formation. Biobehavioral Reviews, 1(2), 113-136.
O’ Brien, D. (2005). Η μνήμη και τα μυστικά της: Αλλάξτε τις ικανότητες της μνήμης σας. Αθήνα: Ψύχαλος.
Εκπαιδευτικός
Παπαδόπουλος Θανάσης