Μοτίβα Σκέψης που Οδηγούν τα Παιδιά σε Αυξημένο Άγχος
Το άγχος είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα το οποίο νιώθουν όλοι οι άνθρωποι και είναι απαραίτητο για την επιβίωσή μας.
Τα συναισθήματά μας συνήθως είναι άμεσα συνδεδεμένα και προκαλούνται αρκετές φορές από τις σκέψεις μας, όχι από τα γεγονότα. Υπάρχουν λοιπόν, ορισμένα αρνητικά μοτίβα σκέψης τα οποία μπορεί να επηρεάσουν τα συναισθήματα των παιδιών και να έχουν ως αποτέλεσμα αυξημένα επίπεδα άγχους τα οποία επηρεάζουν τη λειτουργικότητά τους. Τα αρνητικά μοτίβα σκέψης είναι τα εξής:
- Όλα ή τίποτα: Όταν το παιδί σκέφτεται με το μοτίβο του «όλα ή τίποτα», γίνεται απόλυτο. Τα βλέπει όλα ή άσπρα η μαύρα, θεωρεί ότι είναι ή καλός ή κακός σε κάτι. Για παράδειγμα, εάν ένας μαθητής πάρει χαμηλό βαθμό σε ένα διαγώνισμα, αρχίζει να σκέφτεται «Είμαι χαζός, δεν θα τα καταφέρω ποτέ» και αισθάνεται αβοήθητος. Ενδεχομένως, να μην διαβάσει καν για το επόμενο διαγώνισμα, έχοντας πλέον πειστεί πως δεν θα μπορέσει να πετύχει σε κανένα μάθημα ποτέ. Στην πραγματικότητα, θα μπορούσε να αποδεχθεί πως κάποια μαθήματα είναι πιο δύσκολα από άλλα και πως μπορεί να απέτυχε σε αυτό το διαγώνισμα, αλλά στα επόμενα θα είναι περισσότερο προετοιμασμένος για να γράψει καλύτερα.
- Αποκλεισμός του θετικού: Αυτό το μοτίβο σκέψης έχει ως αποτέλεσμα το παιδί να αγνοεί τα θετικά στοιχεία μιας κατάστασης και να επικεντρώνεται μόνο στα αρνητικά. Στο προηγούμενο παράδειγμα λοιπόν, όπου ο μαθητής πήρε χαμηλό βαθμό, αδυνατεί να δει τη θετική πλευρά της κατάστασης. Θα μπορούσε δηλαδή να σκεφτεί πως την επόμενη φορά θα ξέρει πού πρέπει να εστιάσει το διάβασμά του και θα είναι καλύτερα προετοιμασμένος. Αντίθετα, εκείνος αποκλείει την πιθανή θετική πλευρά της κατάστασης και εστιάζει όλη την προσοχή του στην αποτυχία του.
- Υπεργενίκευση: Όταν το παιδί υπεργενικεύει, καταλήγει σε συμπεράσματα τα οποία δεν είναι βασισμένα σε επαρκή στοιχεία, αλλά προκύπτουν από ένα μονάχα γεγονός. Το παιδί τείνει να βασίζεται σε μία κακή εμπειρία την οποία εφαρμόζει σαν κανόνα σε όλες τις υπόλοιπες συνθήκες. Στο προηγούμενο παράδειγμα λοιπόν, το παιδί ύστερα από υπεργενίκευση θα σκεφτεί αυτόματα ότι «Δεν έγραψα καλά στο διαγώνισμα, όλα τελείωσαν, δεν θα τα καταφέρω ποτέ», αγνοώντας το γεγονός ότι θα μπορούσε να επιτύχει στο επόμενο διαγώνισμα ενός άλλου μαθήματος στο οποίο τα πηγαίνει καλύτερα. Αυτό το μοτίβο σκέψης προκαλεί αυξημένο άγχος γύρω από συγκεκριμένες καταστάσεις και ενδέχεται να έχει ως αποτέλεσμα ακόμα και την απόλυτη αποφυγή καταστάσεων.
- Καταστροφική Σκέψη: Οι καταστροφολογικές σκέψεις συνήθως έρχονται στο μυαλό του παιδιού χωρίς ιδιαίτερο λόγο και προκαλούν έντονο άγχος. Το παιδί δημιουργεί στο μυαλό του τα χειρότερα σενάρια όσον αφορά μία κατάσταση και το οδηγεί στη σκέψη ότι «Όλα θα πάνε χάλια». Ως αποτέλεσμα αυτών των σκέψεων, το παιδί δυσλειτουργεί και δεν μπορεί να ελέγξει τη σκέψη του, γεγονός που οδηγεί στην αδυναμία διαχείρισης και επίλυσης της κατάστασης.
- Η Συχνή Χρήση του «Πρέπει»: Οι αρνητικές σκέψεις για τον εαυτό που περιέχουν το «πρέπει» είναι πολλές φορές αγχογόνες. Για παράδειγμα, σκέψεις όπως το «Δεν θα έπρεπε να φοβάμαι», «Πρέπει να το πετύχω», «Όλοι στην τάξη μπορούν να το κάνουν, θα έπρεπε να μπορώ να το κάνω κι εγώ».
- Προσωποποίηση Γεγονότων: Όταν το παιδί προσωποποιεί γεγονότα, θεωρεί ότι είναι το ίδιο υπεύθυνο για καταστάσεις, οι οποίες στην πραγματικότητα είναι είτε ολοκληρωτικά είτε μερικώς εκτός του ελέγχου του. Στο παράδειγμά μας, όπου το παιδί απέτυχε σε ένα διαγώνισμα μπορεί να σκεφτεί «Εγώ φταίω για όλα, είμαι τόσο χαζός» και να αγνοήσει το γεγονός ότι ήταν πολύ κουρασμένος την ημέρα του διαγωνίσματος επειδή ξενύχτησε το προηγούμενο βράδυ λόγω του ότι ήταν άρρωστος.
Σαν γονείς αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να εντοπίσουμε τα μοτίβα σκέψης που οδηγούν τα παιδιά μας πολλές φορές σε αυξημένο άγχος και να τα βοηθήσουμε να μάθουν να τα αναγνωρίζουν και τα ίδια. Τέλος, είναι σημαντικό να τα ανακουφίσουμε, τονίζοντας το γεγονός πως τις περισσότερες φορές δεν είναι εφικτό να ελέγχουμε τους εξωτερικούς παράγοντες∙ αντίθετα, αυτό που μπορούμε να ελέγξουμε είναι ο τρόπος που εμείς αντιδράμε σε αυτούς.
Ψυχολόγος
Ιωάννα Πετροπούλου
Βιβλιογραφία